Tài chính công là gì? Đặc điểm, chức năng và vai trò

1. Khái niệm tài chính và tài chính công

a) Khái niệm tài chính

Tài chính ra đời và tồn tại trong những điều kiện lịch sử và kinh tế – xã hội nhất định. Khi xã hội bắt đầu có sự phân công lao động, sự chiếm hữu khác nhau về tư liệu sản xuất, về sản phẩm kinh doanh, thì nền sản xuất hàng hóa ra đời. Tiền tệ xuất hiện như một tất yếu khách quan và là môi giới trung quan giúp cho việc trao đổi hàng hóa được tiến hành một cách dễ dàng. Tiền tệ trở thành phương tiện trao đổi và phương tiện tích lũy trong quá trình phân phối sản phẩm xã hội. Các quỹ tiền tệ cũng được hình thành nhằm mục đích tiêu dùng và đầu tư phát triển kinh tế – xã hội. Các quỹ tiền tệ này được tạo lập và sử dụng bởi các tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội hay cá nhân. Các quan hệ kinh tế này đã làm nảy sinh khái niệm tài chính.

Sự xuất hiện chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất gắn liền với sự phân chia giai cấp và sự xuất hiện của Nhà nước. Với chức năng và quyền lực của mình, Nhà nước đã tạo điều kiện thuận lợi cho kinh tế hàng hóa phát triển, mở rộng phạm vi hoạt động của tài chính. Đồng thời, để duy trì hoạt động của mình, Nhà nước cũng tạo lập quỹ ngân sách để chi tiêu cho các hoạt động của mình. Thông qua ngân sách nhà nước, Nhà nước tác động vào quá trình phân phối tổng sản phẩm xã hội và hình thành lĩnh vực tài chính nhà nước. Như vậy, Nhà nước ra đời làm cho hoạt động tài chính ngày càng phát triển hơn.

Bạn đang xem: Tài chính công là gì? Đặc điểm, chức năng và vai trò

Từ đó có thể thấy các tiền đề khách quan quyết định sự ra đời và tồn tại của tài chính là sản xuất hàng hóa – tiền tệ và sự xuất hiện Nhà nước, trong đó sản xuất hàng hóa – tiền tệ là nhân tố mang tính chất khách quan, có ý nghĩa quyết định đối với sự ra đời và tồn tại của tài chính; còn Nhà nước là nhân tố có ý nghĩa định hướng, tạo hành lang và điều tiết sự phát triển của tài chính.

Bản chất của tài chính:

Các nguồn tài chính trong xã hội luôn vận động một cách liên tục trong mối quan hệ phức tạp và đa dạng giữa các chủ thể trong xã hội. Thông qua các biểu hiện nói trên, tài chính thể hiện và phản ánh các quan hệ kinh tế giữa các chủ thể trong quá trình phân phối của cải xã hội dưới hình thái giá trị.

Từ đó có thể thấy bản chất của tài chính như sau: Tài chính phản ánh hệ thống các mối quan hệ kinh tế nảy sinh trong quá trình phân phối các nguồn tài chính thông qua việc tạo lập và sử dụng các quỹ tiền tệ nhằm đáp ứng các nhu cầu khác nhau của các chủ thể trong xã hội.

Tài chính công là gì?

b) Khái niệm tài chính công

Tài chính công là một bộ phận hợp thành của nền tài chính quốc gia. Sự ra đời và phát triển của tài chính công gắn liền với sự ra đời và phát triển của Nhà nước.

Tài chính công là một phạm trù kinh tế gắn với thu nhập và chi tiêu của Nhà nước. Tài chính công vừa là nguồn lực để Nhà nước thực hiện các chức năng vốn có của mình, vừa là công cụ để Nhà nước chi phối, điều chỉnh các hoạt động của xã hội. Tài chính công là công cụ quan trọng của Nhà nước để thực hiện những nhiệm vụ phát triển kinh tế, chính trị, xã hội của đất nước.

Xuất phát từ tầm quan trọng đó, sự tồn tại và phát triển của tài chính công là một đòi hỏi khách quan và hết sức cần thiết.

Tài chính công có một số đặc điểm cơ bản sau:

– Nhà nước là chủ thể sở hữu và quản lý tài chính, nên quyền quyết định các khoản thu chi trong tài chính công thuộc về Nhà nước hoặc các cơ quan công quyền do Nhà nước ủy quyền.

– Các quan hệ kinh tế trong phân phối tài chính công gắn liền với quá trình hình thành và sử dụng các quỹ tiền tệ tập trung của chính quyền trung ương, các cấp chính quyền địa phương và các tổ chức, đơn vị của Nhà nước.

– Tài chính công hoạt động không vì mục tiêu lợi nhuận mà chủ yếu phục vụ lợi ích cộng đồng. Vì vậy một số bộ phận của tài chính nhà nước như doanh nghiệp nhà nước, các ngân hàng thương mại… hoạt động vì mục đích kinh doanh và lợi nhuận không nằm trong phạm vi tài chính công. Đây là điểm khác biệt cơ bản tạo nên sự không đồng nhất giữa tài chính công và tài chính nhà nước.

– Tài chính công phục vụ nhiệm vụ chính trị của Nhà nước trong từng giai đoạn lịch sử nhất định. Do đó, trong mỗi giai đoạn, tài chính công có các nhiệm vụ cụ thể khác nhau.

– Tài chính công tạo ra môi trường bình đẳng cho mọi công dân về thụ hưởng các hàng hóa và dịch vụ được cung cấp bằng nguồn lực tài chính công.

Xem thêm : Phương pháp nghiên cứu khoa học

Từ những đặc điểm trên, ta có thể thấy:

Tài chính công là các hoạt động thu và chi bằng tiền của Nhà nước, phản ánh hệ thống các quan hệ kinh tế dưới hình thái giá trị trong quá trình hình thành và sử dụng các quỹ tiền tệ của Nhà nước nhằm phục vụ cho việc thực hiện các chức năng vốn có của Nhà nước đối với xã hội.

Cơ cấu tài chính công bao gồm:

– Ngân sách nhà nước (Trung ương và địa phương).

– Tài chính của các cơ quan hành chính nhà nước.

– Tài chính của các đơn vị sự nghiệp nhà nước.

– Tài chính phục vụ hoạt động công ích do Nhà nước tài trợ (các doanh nghiệp nhà nước hoạt động công ích).

– Các quỹ tài chính ngoài ngân sách của Nhà nước.

Tìm hiểu về khái niệm, chức năng, vai trò của tài chính công

2. Chức năng, vai trò của tài chính công

a) Chức năng của tài chính công

Chức năng của tài chính công là các thuộc tính khách quan vốn có, là khả năng bên trong thể hiện tác dụng xã hội của tài chính.

Tài chính nói chung có hai chức năng cơ bản là chức năng phân phối và chức năng kiểm tra, giám sát. Tài chính công là một bộ phận cấu thành quan trọng của tài chính, có nét đặc thù là gắn với thu nhập và chi tiêu của Chính phủ. Do đó, các chức năng của tài chính công cũng xuất phát từ hai chức năng của tài chính, đồng thời có mở rộng thêm căn cứ vào nét đặc thù của tài chính công. Có thể nêu lên ba chức năng của tài chính công là:

– Chức năng tạo lập vốn

Trong nền kinh tế thị trường, vốn tiền tệ là điều kiện và tiền đề cho mọi hoạt động kinh tế – xã hội. Bất kỳ một khâu tài chính nào về thực chất cũng có chức năng tạo lập vốn. Thực ra, chức năng tạo lập vốn là một khâu tất yếu của quá trình phân phối, nên khi nói về chức năng của tài chính nói chung, người ta thường không tách riêng ra thành một chức năng. Tuy nhiên, đối với tài chính công, vấn đề tạo lập vốn có sự khác biệt với việc tạo lập vốn của các khâu tài chính khác, nó giữ một vai trò quan trọng và có ý nghĩa quyết định đối với toàn bộ quá trình phân phối.

Chủ thể của quá trình tạo lập vốn là Nhà nước. Đối tượng của quá trình này là các nguồn tài chính trong xã hội do Nhà nước tham gia điều tiết. Đặc thù của chức năng tạo lập vốn của tài chính công là quá trình này gắn với quyền lực chính trị của Nhà nước. Nhà nước sử dụng quyền lực chính trị của mình hình thành các quỹ tiền tệ thông qua việc thu các khoản có tính bắt buộc từ các chủ thể tham gia quá trình kinh tế – xã hội.

– Chức năng phân phối

Chủ thể phân phối là Nhà nước với tư cách là người nắm giữ quyền lực nhà nước. Đối tượng phân phối là các nguồn tài chính công tập trung trong ngân sách nhà nước và các quỹ tiền tệ khác của Nhà nước, cũng như thu nhập của các pháp nhân và thể nhân trong xã hội mà Nhà nước tham gia điều tiết.

Xem thêm : Ý nghĩa 10 biểu tượng của ngày lễ Giáng sinh

Thông qua chức năng phân phối, tài chính công thực hiện việc phân chia nguồn lực tài chính công giữa các chủ thể thuộc Nhà nước, các chủ thể tham gia vào các quan hệ kinh tế với Nhà nước. Chức năng phân phối tài chính công nhằm mục tiêu công bằng xã hội. Tài chính công, đặc biệt là ngân sách nhà nước được sử dụng làm công cụ để điều chỉnh thu nhập của các chủ thể trong xã hội thông qua thuế và chi tiêu công.

– Chức năng kiểm tra, giám sát

Với tư cách là một công cụ quản lý của Nhà nước, Nhà nước vận dụng chức năng kiểm tra, giám sát của tài chính công để kiểm tra bằng đồng tiền đối với quá trình vận động của các nguồn tài chính và điều chỉnh quá trình đó theo các mục tiêu mà Nhà nước đề ra. Chủ thể của quá trình kiểm tra, giám sát là Nhà nước. Đối tượng của kiểm tra, giám sát là quá trình vận động của các nguồn tài chính công trong sự hình thành và sử dụng các quỹ tiền tệ.

Kiểm tra, giám sát bằng đồng tiền là vai trò khách quan của tài chính nói chung. Tài chính công cũng thực hiện kiểm tra, giám sát bằng đồng tiền với mọi sự vận động của các nguồn tài chính công, thông qua đó biểu hiện các hoạt động của các chủ thể thuộc Nhà nước. Còn chức năng điều chỉnh của tài chính công được thực hiện trên cơ sở các kết quả của kiểm tra, giám sát, là sự tác động theo ý chí của Nhà nước nhằm điều cỉnh các bất hợp lý trong quá trình hình thành và sử dụng các quỹ tiền tệ thuộc tài chính công.

b) Vai trò của tài chính công

Tài chính công có các vai trò sau:

– Huy động nguồn lực tài chính đáp ứng nhu cầu chi tiêu của Nhà nước

Bất cứ một Nhà nước nào cũng cần có các nguồn lực tài chính để duy trì bộ máy nhà nước và phục vụ cho công việc quản lý vĩ mô nền kinh tế. Các nguồn tài chính này có thể được huy động từ mọi lĩnh vực, mọi thành phần kinh tế trong xã hội dưới nhiều hình thức, biện pháp khác nhau.

Một trong những hình thức huy động nguồn vốn chủ yếu của Nhà nước hiện nay là thuế. Các khoản thuế này là một phần thu nhập của các cá nhân, tổ chức có nghĩa vụ đóng góp theo luật định, được tập trung vào ngân sách nhà nước để đáp ứng các nhu cầu chi tiêu của Nhà nước theo các mục tiêu đã định đối với từng giai đoạn, từng thời kỳ phát triển. Đây là vai trò mang tính lịch sử của tài chính công gắn liền với sự ra đời của Nhà nước. Tài chính công phải thực hiện vai trò này trong bất kỳ chế độ xã hội và cơ chế kinh tế nào.

– Đảm bảo sự tăng trưởng kinh tế ổn định và bền vững

Nhà nước có vai trò đảm bảo cho nền kinh tế tăng trưởng ổn định, bền vững và tạo động lực cho sự phát triển. Chức năng phân bổ của tài chính công được sử dụng một cách hữu hiệu để thực hiện vai trò này trong quá trình quản lý vĩ mô về kinh tế – xã hội của Nhà nước.

Thông qua chức năng phân bổ tài chính, các nguồn lực của Nhà nước được phân bổ một cách cân đối, hợp lý, hiệu quả đối với mọi lĩnh vực, mọi thành phần kinh tế trong xã hội nhằm thực hiện sự bình đẳng và tập trung vào những ngành kinh tế mũi nhọn, trọng điểm… để tạo cơ hội cho sự tăng trưởng kinh tế.

– Đảm bảo công bằng xã hội

Tài chính công có khả năng thực hiện vai trò đảm bảo sự công bằng trong quá trình phát triển kinh tế – xã hội. Việc đảm bảo công bằng xã hội được thực hiện bằng chức năng phân phối của tài chính công thông qua hai công cụ là thuế và chi tiêu công.

Công cụ thuế được sử dụng để phân phối lại thu nhập, rút ngắn khoảng cách chênh lệch giàu nghèo giữa các tầng lớp dân cư trong xã hội bằng cách đánh thuế cao đối với những người có thu nhập cao hay những mặt hàng xa xỉ mà chỉ những người có thu nhập cao mới có khả năng sử dụng để điều tiết bớt thu nhập của họ. Bên cạnh đó, giảm thuế cho những người có thu nhập thấp hay những mặt hàng thiết yếu cung cấp chủ yếu cho những người có thu nhập thấp là một giải pháp hữu hiệu nhằm hỗ trợ thu nhập cho họ.

Từ các quỹ tiền tệ thuộc quyền sở hữu Nhà nước như ngân sách Nhà nước, các quỹ bảo hiểm xã hội, quỹ quốc gia giải quyết việc làm… chính sách chi tiêu công được sử dụng để hỗ trợ cho những người có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn, những người không có việc làm, hay chi phát triển các dịch vụ công phục vụ lợi ích cộng đồng không vì mục tiêu lợi nhuận để đảm bảo sự công bằng trong hưởng thụ cho mọi người dân.

Có thể nói, thông qua việc thực hiện các chức năng của mình, tài chính công có vai trò quan trọng và chủ đạo giúp Nhà nước duy trì sự hoạt động và thực hiện các chức năng kinh tế – xã hội mà Nhà nước đảm nhận.

Nguồn: dtbd.moha.gov.vn