Tài chính quốc tế là gì? Sự hình thành, đặc điểm, vai trò, nội dung

I – Sự hình thành và phát triển của tài chính quốc tế

1. Cơ sở hình thành quan hệ tài chính quốc tế

Tài chính quốc tế là hoạt động tài chính diễn ra trên bính diện quốc tế, giữa các quốc gia với nhau. Thực chất tài chính quốc tế là sự vận động tiền tệ giữa các quốc gia gắn liền với các quan hệ hợp tác quốc tế về kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, ngoại giao và quân sự của các quốc gia.

Hoạt động tài chính quốc tế là một bộ phận cấu thành của toàn bộ hoạt động tài chính của quốc gia nhằm thực hiện các mục tiêu kinh tế và các chính sách của quốc gia trong quan hệ với cộng đồng quốc tế.

Bạn đang xem: Tài chính quốc tế là gì? Sự hình thành, đặc điểm, vai trò, nội dung

Quan hệ tài chính quốc tế xuất hiện dựa trên hai cơ sở:

– Quan hệ quốc tế giữa các quốc gia về kinh tế, văn hóa, xã hội, chính trị, quân sự, ngoại giao…

– Cùng với sự xuất hiện của tiền tệ như một vật trao đổi trung gian, tiền tệ dần dần đã có đầy đủ các chức năng trong trao đổi, thanh toán, dự trữ và chức năng tiền tệ thế giới. Chính chức năng trao đổi, thanh toán quốc tế của tiền là cơ sở cho việc hình thành và thực hiện các quan hệ tài chính quốc tế.

Quá Trình hợp tác quốc tế được thực hiện trên cơ sở phân công lao động quốc tế. Việc tham gia vào phân công lao động quốc tế của mỗi quốc gia bắt nguồn từ yêu cầu phát triển kinh tế của mỗi quốc gia nhằm giải quyết các nhu cầu của thị trường tiêu thụ, khoa học kỹ thuật, nguyên vật liệu… Thông qua hợp tác quốc tế mỗi quốc gia có thể kết hợp các yếu tố trong nước với các yếu tố quốc tế, từ đó có thể khai thác có hiệu quả các nguồn lực trong nước và nguồn lực ngoài nước.

Trong các hoạt động kinh tế thí thương mại quốc tế giữ một vai trò hết sức quan trọng. Thông qua thương mại quốc tế, các luồng hàng hóa, dịch vụ được di chuyển từ quốc gia này sang quốc gia khác và kéo theo đó là sự di chuyển ngược chiều các luồng tiền giữa các quốc gia. Sự di chuyển các luồng tiền giữa các quốc gia là nét đặc trưng của sự vận động các nguồn tài chính trong hoạt động tài chính quốc tế và là biểu hiện của quan hệ tài chính quốc tế.

Sự phát triển của hoạt động kinh tế quốc tế kéo theo sự nảy sinh và phát triển của các quan hệ tài chính quốc tế tuỳ thuộc vào các yếu tố kinh tế và lợi ích của các bên tham gia, và chịu sự chi phối của các quy luật cung cầu, giá trị, cạnh tranh… Bên cạnh đó còn chịu ảnh hưởng của yếu tố chính trị, thái độ của các nhà nước trong quan hệ quốc tế và thể hiện qua các chính sách thuế xuất nhập khẩu, chính sách tín dụng quốc tế, chính sách đầu tư quốc tế… Tuỳ theo các tình chất và đặc điểm của các hoạt động kinh tế quốc tế mà yếu tố chính trị có tác động ở những mức độ khác nhau. Có các hoạt động có quan hệ chặt chẽ với chính trị, như cấp tín dụng, viện trợ phát triển ở cấp chính phủ… Có các hoạt động ìt có mối quan hệ với yếu tố chính trị như: thương mại quốc tế, đầu tư quốc tế trực tiếp, gián tiếp…, ví tham gia chủ yếu các hoạt động này là các tư nhân, các nhà kinh doanh nên chủ yếu bị tác động bởi yếu tố kinh tế.

Như vậy, sự nảy sinh và phát triển của các quan hệ tài chính quốc tế bắt nguồn từ sự nảy sinh và phát triển của các quan hệ kinh tế và chính trị giữa các quốc gia trong cộng đồng quốc tế với nhau. Hay các quan hệ kinh tế – chính trị diễn ra trên phạm vi quốc tế là cơ sở khách quan cho sự hình thành và phát triển của tài chính quốc tế.

Mặt khác, hoạt động tài chính quốc tế biểu hiện ra thành các hoạt động thu chi bằng tiền ở các chủ thể kinh tế – xã hội. Trong phạm vi một quốc gia, đồng tiền trong nước được sử dụng làm phương tiện thanh toán chính thức cho mọi giao dịch đã giúp thực hiện các hoạt động thu chi bằng tiền để xử lý các quan hệ tài chính gắn liền với các hoạt động kinh tế – xã hội của các chủ thể. Các quốc gia có đồng tiền riêng khác nhau với sức mua không giống nhau. Từ đó nảy sinh việc thanh toán cho các hoạt động và giao dịch giữa các chủ thể ở các quốc gia khác nhau. Trong quá Trình phát triển của xã hội loài người kể từ khi xuất hiện tiền tệ và đòi hỏi của việc thanh toán quốc tế đã xuất hiện nhiều phương thức khác nhau trong việc xử lý mối quan hệ giữa các đồng tiền quốc gia và xác định phương tiện dùng trong thanh toán quốc tế. Để thực hiện các hoạt động thu chi bằng tiền giữa các quốc gia đòi hỏi cần phải lựa chọn được phương tiện dùng trong thanh toán quốc tế làm cơ sở cho việc xác định tỷ giá hối đoái giữa các đồng tiền quốc gia để thực hiện cho việc thanh toán các giao dịch quốc tế. Như vậy, tiền tệ đã thực hiện chức năng tiền tệ thế giới.

Trong hai cơ sở đã kể trên, thí yếu tố các quan hệ quốc tế giữa các quốc gia về kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, quân sự, ngoại giao có vị trì như là điều kiện cần tạo cơ sở cho sự hình thành và phát triển của tài chính quốc tế; yếu tố tiền tệ có chức năng tiền tệ thế giới có vị trì như là điều kiện đủ để các quan hệ tài chính quốc tế vận hành thông suốt.

2. Khái quát quá trình phát triển tài chính quốc tế

Trong lịch sử phát triển của xã hội loài người, các quan hệ tài chính quốc tế đã ra đời và phát triển từ hình thức đơn giản đến những hình thức phức tạp, đa dạng gắn liền với những điều kiện khách quan của sự phát triển xã hội của quốc gia và của đời sống quốc tế trên cả khía cạnh kinh tế và chính trị.

Tài chính quốc tế xuất hiện đầu tiên là gắn với thương mại quốc tế giữa các quốc gia, do yêu cầu của thương mại mà đã làm xuất hiện tiền tệ quốc tế. Dùng tiền vàng làm trung gian trao đổi thanh toán. Những hình thức sơ khai ban đầu của tài chính quốc tế là việc trao đổi hàng hóa giữa các quốc gia, cống nộp vàng bạc, châu báu giữa nước này cho nước khác đã xuất hiện từ thời chiếm hữu nô lệ gắn liền với nhà nước chủ nô. Cùng với sự phát triển của các quan hệ kinh tế quốc tế, thuế xuất khẩu, nhập khẩu đã ra đời để điều chỉnh các quan hệ buôn bán giữa các quốc gia và tín dụng quốc tế đã xuất hiện do có các quan hệ vay nợ giữa các nước. Vào cuối thời kỳ phong kiến, tín dụng quốc tế đã có bước phát triển mạnh mẽ và đã trở thành một trong những đòn bẩy mạnh mẽ nhất của tích lũy nguyên thủy tư bản.

Với sự xuất hiện của Chủ nghĩa tư bản, những hình thức cổ truyền của quan hệ tài chính quốc tế như thuế xuất nhập khẩu, tín dụng quốc tế vẫn tiếp tục tồn tại và ngày càng phát triển đa dạng thích ứng với những bước phát triển mới của các quan hệ kinh tế quốc tế và thái độ chính trị của các Nhà nước. Với sự phát triển mạnh mẽ của kinh tế hàng hóa – tiền tệ, kinh tế thị trường, những diễn biến phức tạp của cục diện chính trị thế giới, cũng như cách tiếp cận của Chính phủ các nước trong quan hệ quốc tế, bên cạnh những hình thức cổ truyền, đã xuất hiện những hình thức mới của quan hệ tài chính quốc tế như đầu tư quốc tế trực tiếp và đầu tư quốc tế gián tiếp với các loại hình hoạt động đa dạng, viện trợ quốc tế không hoàn lại, hợp tác quốc tế về tài chính – tiền tệ thông qua việc thiết lập các tổ chức kinh tế khu vực và quốc tế…

Thế kỷ XX với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ tin học đã làm cho các quốc gia không chỉ mạnh về thương mại hàng hóa mà còn phát triển mạnh về thương mại dịch vụ. Với xu thế toàn cầu hóa, hoạt động của các công ty đa quốc gia làm cho các quan hệ tài chính quốc tế càng phát triển. Ví vậy tất yếu hình thành các thị trường tài chính quốc tế và nhu cầu có đồng tiền quốc tế.

Trong lịch sử tồn tại và phát triển của mình, Việt Nam đã có các quan hệ kinh tế – tài chính quốc tế với một số quốc gia trong khu vực và thế giới như: Lào, Trung Quốc, Nhật Bản, Campuchia, Malaysia, Indonesia, Pháp, Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha… Tuy nhiên, những mối quan hệ đó không mang tình thường xuyên, tích cực và chủ động. Sau khi miền Bắc hoàn toàn giải phóng (1955), Việt Nam đã có những quan hệ kinh tế tài chính với các nước xã hội chủ nghĩa (XHCN) và các tổ chức kinh tế XHCN (như hội đồng tương trợ kinh tế, Ngân hàng hợp tác kinh tế quốc tế, Ngân hàng đầu tư quốc tế…). Trong bước phát triển mới của các quan hệ kinh tế – chính trị quốc tế những năm cuối thế kỷ XX, Việt Nam đã chủ động mở rộng quan hệ hợp tác kinh tế với tất cả các quốc gia TBCN, dân tộc chủ nghĩa, các tổ chức quốc tế trong và ngoài Liên hợp quốc, các tổ chức phi chính phủ…, đặc biệt là với các nước trong khu vực Đông Nam Á. Chính việc mở rộng và đa dạng hóa các quan hệ kinh tế quốc tế theo xu hướng hội nhập, khu vực hóa, toàn cầu hóa đã làm cho các quan hệ tài chính quốc tế của Việt Nam phát triển đa dạng, phong phú và phức tạp hơn. Từ chỗ các quan hệ tài chính quốc tế chủ yếu là nhận viện trợ không hoàn lại, vay vốn quốc tế với lãi suất ưu đãi… chuyển dần sang các quan hệ tài chính quốc tế độc lập, bính đẳng, nảy sinh trong các lĩnh vực hợp tác sản xuất – kinh doanh, thương mại, đầu tư… mà Việt Nam là một bên tham gia; từ chỗ chủ yếu là quan hệ với các nước XHCN tới chỗ quan hệ với tất cả các quốc gia trên thế giới, trên cơ sở quan điểm đối tác kinh tế cùng có lợi. Việc mở rộng các quan hệ tài chính quốc tế phải phù hợp với điều kiện cụ thể và đảm bảo thực hiện thực hiện các nguyên tắc của Nhà nước Việt Nam để có thể vừa phù hợp với thông lệ quốc tế, vừa củng cố chế độ chính trị và giữ gìn các giá trị truyền thống của quốc gia.

Ví lẽ đó, trong quá Trình thực hiện các quan hệ tài chính quốc tế cần quán triệt các nguyên tắc cơ bản là: Tự nguyện, bính đẳng, tôn trọng chủ quyền lãnh thổ của nhau và đôi bên cùng có lợi. Các nguyên tắc này không những chỉ cần quán triệt trong việc hoạch định chính sách hội nhập kinh tế – tài chính quốc tế, trong xây dựng chiến lược, sách lược, cơ sở pháp lý cho các hoạt động tài chính quốc tế, mà còn rất cần được quán triệt trong từng hoạt động tài chính quốc tế cụ thể, nhằm đảm bảo các lợi ích kinh tế – chính trị và chủ quyền quốc gia.

II – Khái niệm và đặc điểm của tài chính quốc tế

1. Khái niệm

Tài chính quốc tế có thể được hiểu theo những quan niệm khác nhau như sau:

– Đứng trên góc độ của từng quốc gia

Hoạt động tài chính gồm có: Hoạt động tài chính đối nội (nội địa), hoạt động tài chính đối ngoại và hoạt động tài chính thuần túy giữa các quốc gia. Hoạt động tài chính thuần túy giữa các quốc gia (hay còn gọi là hoạt động tài chính quốc tế thuần túy) lại bao gồm hoạt động tài chính của các công ty đa quốc gia và hoạt động tài chính của các tổ chức quốc tế. Theo cách nhín nhận này, thí hoạt động tài chính quốc tế được quan niệm bao gồm hoạt động tài chính đối ngoại và hoạt động tài chính quốc tế thuần túy.

Quan niệm này thường được sử dụng ở các quốc gia đang phát triển, mức độ hội nhập còn hạn chế.

– Đứng trên góc độ toàn cầu

Hoạt động tài chính quốc tế được quan niệm chỉ bao gồm các hoạt động tài chính quốc tế thuần túy, bởi ví hoạt động tài chính của mỗi quốc gia đã bao gồm hoạt động tài chính đối nội và hoạt động tài chính đối ngoại; chỉ những hoạt động tài chính chung trên phạm vi toàn cầu mới là tài chính quốc tế.

Quan niệm này thường được sử dụng ở các quốc gia phát triển, mức độ mở cửa hội nhập cao.

Trong chương Trình nghiên cứu học phần này, quan niệm tài chính quốc tế được đề cập theo cách nhín thứ nhất. Theo quan niệm này, có thể hiểu một cách đơn giản tài chính quốc tế là thuật ngữ dùng để chỉ các hoạt động tài chính phát sinh trên bính diện quốc tế. Chủ thể thực hiện các tài chính quốc tế có thể là công dân của các quốc gia, các tổ chức kinh tế – xã hội, Chính phủ của các quốc gia và cũng có thể là các tổ chức quốc tế.

Như vậy, tài chính quốc tế là một lĩnh vực hoạt động rất phức tạp, với các hình thức, các chủ thể rất đa dạng, diễn ra trên một phạm vi rất rộng, liên quan đến nhiều quốc gia khác nhau trong từng khu vực và trên toàn thế giới. Tuy nhiên trên bính diện quốc tế, đó là sự di chuyển các luồng tiền giữa các quốc gia; còn trên bề mặt đời sống xã hội của mỗi quốc gia thí những hình thức bất kỳ của quan hệ tài chính quốc tế đều biểu hiện thành các hoạt động thu – chi bằng tiền, các hoạt động tạo lập và sử dụng các quỹ tiền tệ ở mỗi chủ thể lại chính là hệ quả tất yếu của các quan hệ quốc tế trên các lĩnh vực khác nhau giữa các chủ thể đó với các chủ thể khác bên ngoài quốc gia. Do đó có thể rút ra khái niệm đầy đủ về tài chính quốc tế như sau:

Tài chính quốc tế là hoạt động tài chính diễn ra trên bình diện quốc tế. Đó là sự di chuyển các luồng tiền giữa các quốc gia gắn liền với các quan hệ quốc tế về kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, quân sự, ngoại giao… giữa các chủ thể của các quốc gia và các tổ chức quốc tế thông qua việc tạo lập, sử dụng các quỹ tiền tệ ở mỗi chủ thể nhằm đáp ứng nhu cầu khác nhau của các chủ thể đó trong các quan hệ quốc tế.

2. Đặc điểm

a. Phạm vi và môi trường hoạt động của các nguồn tài chính trong lĩnh vực tài chính quốc tế

Diễn ra trên phạm vi rộng lớn, giữa các quốc gia, có rất nhiều chủ thể tham gia, nhiều đồng tiền của các quốc gia khác nhau, bị chi phối trực tiếp bởi các nhân tố như:

– Rủi ro hối đoái

Hầu hết các nước trên thế giới đều có đồng tiền của riêng mình với giá trị khác nhau. Điều đó đòi hỏi để thanh toán trong các giao dịch quốc tế phải xác định tỷ lệ so sánh giữa hai đồng tiền của hai quốc gia khác nhau. Giá cả của một đồng tiền được biểu hiện bằng một đồng tiền khác gọi là tỷ giá hối đoái.

Xem thêm : Mối quan hệ giữa xã hội học và các ngành khoa học xã hội khác

Tỷ giá hối đoái chịu sự tác động của nhiều nhân tố khác nhau như mức độ lạm phát của các đồng tiền của các quốc gia, quan hệ cung – cầu tiền tệ trên thị trường… Khi tỷ giá thay đổi thí lợi ích của các chủ thể tham gia các quan hệ tài chính quốc tế cũng bị ảnh hưởng, đặc biệt là trong lĩnh vực ngoại thương, đầu tư, tín dụng, thanh toán, cán cân thanh toán quốc tế…

Vì dụ: Đối với một quốc gia, khi tỷ giá hối đoái tăng cao (đồng nội tệ giảm giá) có tác dụng khuyến khích xuất khẩu, hạn chế nhập khẩu; ngược lại, khi tỷ giá hối đoái giảm (đồng nội tệ tăng giá) lại có tác dụng khuyến khích nhập khẩu nhưng lại hạn chế xuất khẩu. Như vậy, trong hoạt động ngoại thương sự biến động của tỷ giá có ảnh hưởng trực tiếp làm tăng hoặc làm giảm giá cả, doanh số và lợi nhuận của các nhà kinh doanh xuất nhập khẩu; đồng thời tỷ giá biến động làm cho hàng hóa của nhà kinh doanh thực sự trở nên đắt hơn hay rẻ đi đối với người mua.

Trong lĩnh vực tài chính quốc tế, các vấn đề về cơ chế xác lập tỷ giá giữa các đồng tiền, những nhân tố ảnh hưởng đến tỷ giá và sự tác động trở lại của tỷ giá đến cán cân thương mại, cán cân thanh toán quốc tế, đến tính hình tài chính của các tổ chức ngoại thương, các nhà đầu tư, các ngân hàng… là những vấn đề rất được quan tâm nghiên cứu.

– Rủi ro chính trị

Rủi ro này rất đa dạng, bao gồm những sự thay đổi ngoài dự kiến các qui định về thuế nhập khẩu, hạn ngạch, về chế độ quản lý ngoại hối hoặc là một chính sách trưng thu hay tịch biên các tài sản trong nước do người nước ngoài nắm giữ… Loại rủi ro này bắt nguồn từ những biến động về chính trị – xã hội của các quốc gia như: sự thay đổi về thể chế, những cuộc cải cách…, từ đó Chính phủ các nước có thể thay đổi các chính sách quản lý kinh tế của các quốc gia mình; hoặc chiến tranh, xung đột sắc tộc… và các chủ thể nước ngoài phải gánh chịu rủi ro bất khả kháng.

b. Sự chi phối của các yếu tố chính trị trong lĩnh vực tài chính quốc tế

Trong phạm vi một quốc gia, tài chính quốc tế là một bộ phận trong tổng thể các hoạt động tài chính của quốc gia. Do đó, các hoạt động tài chính quốc tế phải gắn liền và nhằm thực hiện các mục tiêu kinh tế – chính trị – xã hội của quốc gia.

Trên bính diện quốc tế, hoạt động tài chính quốc tế của các chủ thể của một quốc gia được tiến hành trong quan hệ với các chủ thể của các quốc gia khác hoặc các tổ chức quốc tế; do đó, nó cũng chịu sự ràng buộc bởi chính sách của các quốc gia khác, bởi các thông lệ mang tình quốc tế hoặc qui định của các tổ chức quốc tế mà chủ thể đó có quan hệ.

Do vậy, trong hoạt động tài chính quốc tế các chủ thể của một quốc gia không những cần nắm vững các chính sách kinh tế, pháp luật của quốc gia mình mà còn phải thông hiểu chính sách, pháp luật của các quốc gia và các tổ chức quốc tế mà mình có quan hệ.

c. Xu hướng phát triển của lĩnh vực tài chính quốc tế

Nền kinh tế thế giới hiện nay đã mang tình toàn cầu hóa và thống nhất cao độ. Điều này đã trở thành nhân tố chủ yếu quyết định xu hướng phát triển của tài chính quốc tế.

Sự ra đời và phát triển nhanh chóng của các công ty đa quốc gia vừa tạo ra nhu cầu, vừa là yếu tố quan trọng thúc đẩy các quan hệ tài chính quốc tế phát triển.

Sự ra đời và phát triển nhanh chóng của thị trường vốn quốc tế đã tạo ra cơ hội cho các nhà đầu tư, các Chính phủ, các tổ chức tài chính quốc tế huy động vốn và đầu tư vốn dưới nhiều hình thức khác nhau, trên nhiều nước khác nhau, bằng nhiều đồng tiền khác nhau làm cho các quan hệ tài chính quốc tế vốn đã đa dạng, phức tạp càng đa dạng và phức tạp hơn.

Sự hình thành và hoạt động với phạm vi và qui mô ngày càng mở rộng của các tổ chức kinh tế, tài chính – tín dụng khu vực và quốc tế đã tạo cơ hội và điều kiện thuận lợi cho sự tăng cường hợp tác quốc tế về tài chính – tiền tệ của các nước thành viên.

Xu hướng phát triển mạnh mẽ của tài chính quốc tế cả về chiều rộng và chiều sâu đó đòi hỏi các chủ thể tham gia vào quan hệ tài chính quốc tế phải quan tâm và am hiểu nhiều vấn đề mà tài chính nội địa ìt quan tâm như: Những hình thức đi vay và cho vay vốn trên thị trường vốn quốc tế; Tình toán cơ hội đầu tư và các biện pháp quản lý sử dụng vốn trong đầu tư quốc tế; Nghiên cứu các công cụ tài chính phái sinh để phòng ngừa, hạn chế các rủi ro hối đoái có hiệu quả; Nắm vững chức năng, cơ chế hoạt động của các tổ chức tài chính – tín dụng quốc tế để có được lợi ích cao nhất trong quan hệ với các tổ chức này…

III. Vai trò và nội dung của tài chính quốc tế

1. Vai trò của tài chính quốc tế

a. Khai thác các nguồn lực ngoài nước phục vụ cho sự phát triển kinh tế – xã hội trong nước

Thông qua các hoạt động tài chính quốc tế, các nguồn tài chính, công nghệ, kỹ thuật, lao động… được phân phối lại trên phạm vi thế giới. Mỗi quốc gia phải cân nhắc để có thể khai thác sử dụng nguồn lực của các quốc gia khác và sử dụng hiệu quả. Đặc biệt, đối với các quốc gia nghèo và chậm phát triển thí vấn đề tranh thủ nguồn vốn nước ngoài càng cần phải coi trọng. Bằng việc mở rộng quan hệ tài chính quốc tế thông qua các hình thức vay nợ quốc tế, viện trợ quốc tế, đầu tư quốc tế, tham gia vào thị trường vốn quốc tế… các quốc gia có thể tận dụng tốt nguồn lực tài chính nước ngoài và các tổ chức quốc tế; cùng với nó là công nghệ, kỹ thuật hiện đại, kinh nghiệm quản lý tiên tiến.

b. Thúc đẩy các nền kinh tế quốc gia nhanh chóng hoà nhập vào nền kinh tế thế giới

Ngày nay, khu vực hóa và quốc tế hóa đời sống kinh tế đã trở thành xu thế mang tình thời đại. Các quốc gia đang tích cực mở rộng đa phương hóa và đa dạng hóa quan hệ kinh tế đối ngoại, chủ động hội nhập kinh tế quốc tế. Việc mở rộng hợp tác quốc tế nhằm mục đích kết hợp các yếu tố trong nước với các yếu tố ngoài nước và khai thác có hiệu quả các nguồn lực ngoài nước phục vụ cho sự phát triển kinh tế – xã hội của mỗi quốc gia.

Việc mở rộng các quan hệ tài chính quốc tế thông qua các hình thức như hoạt động tín dụng quốc tế, đầu tư quốc tế trực tiếp, tham gia vào thị trường tiền tệ… góp phần thúc đẩy mở rộng và phát triển các hoạt động kinh tế quốc tế, từ đó góp phần thúc đẩy các nền kinh tế quốc gia nhanh chóng hoà nhập vào nền kinh tế thế giới.

c. Tạo cơ hội nâng cao hiệu quả sử dụng các nguồn lực tài chính

Việc mở rộng và phát triển các hoạt động tài chính quốc tế đã tạo điều kiện thuận lợi cho việc di chuyển các nguồn tài chính ra khỏi phạm vi của một quốc gia, với một phạm vi rộng hơn và môi trường khác hơn đó là trên bính diện quốc tế. Trong môi trường đó các nhà đầu tư có thể lựa chọn môi trường và lĩnh vực đầu tư ra nước ngoài có lợi nhuận cao hơn đầu tư ở trong nước. Sự đầu tư có thể dưới hình thức hoạt động xuất khẩu, đầu tư quốc tế trực tiếp ra nước ngoài, tham gia vào thị trường tài chính quốc tế… Bên cạnh đó, các chủ thể kinh tế – xã hội của mỗi quốc gia bao gồm cả các chính phủ có thể vay vốn của các chủ thể thuộc quốc gia khác hoặc các tổ chức quốc tế để trang trải các nhu cầu chi tiêu của mình thông qua các hình thức của quan hệ tài chính quốc tế, đặc biệt là hình thức tín dụng quốc tế… Như vậy với sự mở rộng và phát triển của tài chính quốc tế, các nguồn tài chính có thể được di chuyển từ nơi này sang nơi khác một cách dễ dàng, nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho các chủ thể của các quốc gia có nguồn tài chính, để giải quyết những khó khăn tạm thời về nguồn tài chính và nâng cao hiệu quả của các nguồn lực tài chính được đưa vào sử dụng.

2. Nội dung tài chính quốc tế

Tùy theo mục đích nghiên cứu mà nội dung tài chính quốc tế được phân chia theo các tiêu thức sau đây:

a. Theo các quan hệ tiền tệ

– Các quan hệ thanh toán quốc tế

Thanh toán được hiểu là các quan hệ trả tiền đối ứng với các luồng hàng hóa dịch vụ. Thanh toán quốc tế gắn liền với các hoạt động thương mại quốc tế, nước xuất khẩu sẽ có luồng hàng hóa, dịch vụ chảy ra thí có ngoại tệ chảy vào. Ngược lại, đối với nước nhập khẩu thí có luồng hàng hóa đi vào và luồng ngoại tệ chảy ra. Thanh toán quốc tế cũng gắn liền với du lịch quốc tế, hợp tác lao động quốc tế, các quan hệ quốc tế về quân sự, văn hóa, xã hội, chính trị và ngoại giao…

Thanh toán có thể được thực hiện dưới hình thức trực tiếp, có thể thông qua ngân hàng và qua các đối tác khác. Chủ thể tham gia thanh toán là các ngân hàng thương mại, các tổ chức, cá nhân, chính phủ ở các nước…

– Viện trợ quốc tế không hoàn lại

Viện trợ không hoà n lại bao gồm các hoạt động tài trợ cho các mục đích nhân đạo; phát triển xã hội (giáo dục, y tế , phòng chống dịch bệnh, xóa đói giảm nghèo, tạo việc làm, phòng chống các tệ nạn xã hội , …); phát triển kinh tế (thường đi kè m cá c khoản vay ưa đãi ); bảo vệ môi trường ; trợ giú p khó khăn đột xuất như thiên tai , địch họa, động đất, sóng thần… Chủ thể nhận viện trợ có thể là Chính phủ, tổ chức kinh tế – xã hội hoặc địa phương. Chủ thể viện trợ là chính phủ, các tổ chức quốc tế, các tổ chức phi chính phủ.

– Tín dụng quốc tế

Tín dụng quốc tế là một hình thức đầu tư quốc tế gián tiếp. Chủ thể có nguồn tài chính đầu tư dưới dạng cho vay vốn và thu lợi nhuận thông qua lãi suất tiền vay đã được hai bên thỏa thuận trong các Hiệp định hay khế ước vay vốn. Chủ thể tham gia có thể là tất cả các chủ thể kinh tế – xã hội của mỗi quốc gia và các tổ chức quốc tế, chủ yếu là các tổ chức tài chính – tín dụng quốc tế. Tín dụng nhà nước quốc tế là hình thức mà trong đó Nhà nước là một bên của quan hệ tín dụng.

– Đầu tư chứng khoán quốc tế

Xem thêm : Kịch bản văn học là gì? Đặc trưng và phân loại kịch

Đầu tư chứng khoán quốc tế là một hình thức đầu tư quốc tế gián tiếp. Các chủ thể có nguồn tài chính đầu tư dưới hình thức mua chứng khoán trên thị trường tiền tệ, thị trường trái phiếu, thị trường cổ phiếu quốc tế để hưởng lợi tức nhưng không tham gia điều hành đối tượng mà họ bỏ vốn đầu tư. Các chủ thể tham gia có thể là mọi chủ thể KT – XH.

– Đầu tư quốc tế trực tiếp

Đầu tư quốc tế trực tiếp là hình thức đầu tư mà chủ đầu tư nước ngoài đầu tư toàn bộ hay một phần đủ lớn vốn vào các dự án nhằm giành quyền điều hành và trực tiếp điều hành đối tượng mà họ bỏ vốn.

Có nhiều hình thức đầu tư trực tiếp khác nhau như: Hợp đồng hợp tác kinh doanh, doanh nghiệp liên doanh, doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài. Chủ thể tham gia có thể là mọi tổ chức kinh tế, cá nhân công dân của các quốc gia.

b. Theo các quỹ tiền tệ

• Các quỹ tiền tệ trực thuộc các chủ thể của từng quốc gia: là các quỹ tài chính của các cá nhân, các tổ chức kinh tế, Chính phủ các nước tham gia vào các hoạt động kinh tế quốc tế.
• Các quỹ tiền tệ trực thuộc các chủ thể khu vực: là các quỹ tài chính của các tổ chức kinh tế – tài chính khu vực như Quỹ phát triển châu Á (ADF), Nguồn quỹ của Ngân hàng Phát triển châu Phi (AfDB) …
• Các quỹ tiền tệ trực thuộc các tổ chức quốc tế toàn cầu: là các quỹ tài chính của các tổ chức quốc tế toàn cầu như liên hợp quốc, Quỹ tiền tệ Quốc tế (IMF), Ngân hàng thế giới (WB), Ngân hàng thanh toán quốc tế (BIS)…
• Các quỹ tài chính của các công ty đa quốc gia: là những quỹ được thành lập để phục vụ cho những hoạt động của công ty đa quốc

c. Theo chủ thể tham gia hoạt động tài chính quốc tế

– Hoạt động tài chính quốc tế của các tổ chức phi tài chính

Các tổ chức phi tài chính của một quốc gia tham gia hoạt động tài chính quốc tế dưới hình thức đầu tư quốc tế và thương mại quốc tế. Đầu tư quốc tế của các tổ chức phi tài chính có thể là đầu tư trực tiếp, đầu tư gián tiếp dưới hình thức tín dụng quốc tế hoặc đầu tư chứng khoán quốc tế.

– Hoạt động tài chính quốc tế của các ngân hàng thương mại

Các ngân hàng thương mại tham gia hoạt động tài chính quốc tế với các nghiệp vụ chủ yếu như:

+ Tín dụng quốc tế: Ngân hàng thương mại chủ yếu đóng vai trò là người cho vay quốc tế, ngoài ra ngân hàng thương mại cũng có thể đóng vai trò là người đi vay quốc tế.

+ Đầu tư quốc tế (trực tiếp và gián tiếp): Ngân hàng thương mại có thể thực hiện đầu tư quốc tế trực tiếp dưới hình thức liên doanh, liên kết với ngân hàng thương mại của các quốc gia khác, có thể thực hiện đầu tư quốc tế gián tiếp dưới hình thức đầu tư chứng khoán quốc tế.

+ Các hoạt động tài chính quốc tế khác như: dịch vụ thanh toán quốc tế, dịch vụ chuyển tiền quốc tế, dịch vụ ủy thác, tư vấn, bảo lãnh…

– Hoạt động tài chính quốc tế của các công ty kinh doanh bảo hiểm

Các công ty kinh doanh bảo hiểm tham gia hoạt động tài chính quốc tế với các nghiệp vụ chủ yếu như:

+ Thu phì bảo hiểm, chi bồi thường, chi đề phòng tổn thất đối với các nghiệp vụ bảo hiểm quốc tế; bảo hiểm hàng hải quốc tế; bảo hiểm hàng không quốc tế; tái bảo hiểm quốc tế…

+ Đầu tư tài chính quốc tế trực tiếp, gián tiếp và các nghiệp vụ khác…

– Hoạt động tài chính quốc tế của các công ty chứng khoán

Các các công ty chứng khoán tham gia hoạt động tài chính quốc tế với các nghiệp vụ chủ yếu như: Môi giới chứng khoán quốc tế, mua và bán chứng khoán (đầu tư chứng khoán) trên thị trường tài chính quốc tế, bảo lãnh và phát hành chứng khoán quốc tế, tư vấn đầu tư chứng khoán quốc tế và các nghiệp vụ khác.

– Hoạt động tài chính quốc tế của các tổ chức tài chính – tín dụng quốc tế

Các tổ chức tài chính – tín dụng quốc tế là các hình thức hợp tác kinh tế quốc tế do các nước cùng quan tâm lập ra trên cơ sở các hiệp định được ký kết trong lĩnh vực tài chính – tiền tệ – tín dụng. Tiêu biểu là IMF, WB, ADB… Chức năng chủ yếu của các tổ chức này là phối hợp hoạt động của các nước thành viên trong lĩnh vực tài chính – tiền tệ – tín dụng. Đồng thời các tổ chức này cũng sử dụng các nguồn vốn chung để tài trợ cho các nước thành viên, chủ yếu là dưới hình thức cho vay.

– Hoạt động tài chính quốc tế của Nhà nước

Nhà nước tham gia hoạt động tài chính quốc tế với các hoạt động chủ yếu như:

+ Viện trợ quốc tế không hoàn lại: Trong hoạt động này, Nhà nước có thể là người nhận hoặc cấp viện trợ không hoàn lại với các Nhà nước khác hoặc các tổ chức quốc tế.

+ Tín dụng Nhà nước quốc tế như: vay ODA, phát hành trái phiếu quốc tế, vay thương mại quốc tế hoặc cho vay bằng vốn NSNN.

+ Thu thuế quan đối với hàng hóa xuất nhập khẩu qua biên giới nước chủ nhà.

d. Từ góc độ kinh tế vĩ mô

Nội dung tài chính quốc tế bao gồm:

• Tỷ giá hối đoái và các vấn đề về các chế độ tỷ giá, cơ chế xác định tỷ giá và các nhân tố quyết định tỷ giá, chính sách tỷ giá của Chính phủ các nước.
• Cán cân thanh toán quốc tế với các vấn đề về lý thuyết, chính sách, các nhân tố ảnh hưởng, nội dung và vai trò của cán cân thanh toán quốc tế.
• Hệ thống tiền tệ quốc tế và các thị trường tiền tệ quốc gia chủ yếu.
• Nợ nước ngoài.

e. Từ góc độ thị trường

Nội dung tài chính quốc tế được nhấn mạnh tới vấn đề quản trị tài chính vi mô, bao gồm:

• Đánh giá và quản trị rủi ro quốc tế.
• Các thị trường tài chính cụ thể như: thị trường tiền tệ quốc tế, thị trường trái phiếu quốc tế, thị trường cổ phiếu quốc tế.
• Hoạt động đầu tư quốc tế, bao gồm đầu tư quốc tế trực tiếp và đầu tư quốc tế gián tiếp.
• Tài chính của các công ty đa quốc

Mặc dù có rất nhiều cách tiếp cận khác nhau, nhưng cách tiếp cận nào cũng chỉ ra các nội dung chủ yếu của hoạt động tài chính quốc tế để tổ chức hoạt động và quản lý tốt các hoạt động đó, nhằm mở rộng và nâng cao hiệu quả của hoạt động tài chính quốc tế.

Câu hỏi:

• Câu 1: Trình bày quá Trình hình thành và phát triển của quan hệ tài chính quốc tế.
• Câu 2: Trình bày những quan niệm về tài chính quốc tế. Nêu khái niệm về tài chính quốc tế.
• Câu 3: Tài chính quốc tế có những đặc điểm cơ bản nào?
• Câu 4: Vai trò của tài chính quốc tế là gí?
• Câu 5: Có thể phân chia nội dung tài chính quốc theo những tiêu thức nào? Trình bày nội dung của tài chính quốc tế theo từng tiêu thức.

(Nguồn tài liệu: Bùi Thị Lệ, Giáo trình Tài chính quốc tế, 2014)